[Sinh học 9] Bài 44. ẢNH HƯỞNG LẪN NHAU GIỮA CÁC SINH VẬT
Học sinh : Hiểu và phân tích được ý nghĩa của các mối quan hệ ở sinh vật, bao gồm : Quan hệ cùng loài và quan hệ khác loài; vận dụng kiến thức giải bài tập liên quan.
I/ Thế nào là quan hệ cùng loài?
Sinh vật cùng loài thường sống chung tạo thành quần tụ cá thể . Trong quần tụ, chúng có quan hệ hỗ trợ và quan hệ canh tranh.
- Quan hệ hỗ trợ: các cá thể cùng loài giúp nhau tìm thức ăn, chỗ ở, giúp nhau tự vệ và duy trì nòi giống tốt hơn. Ví dụ: các cây thông sống tập trung sẽ có khả năng chống gió, chống mất nước tốt hơn các cây thông sống đơn lẻ; trâu rừng sống thành bầy có khả năng tự vệ chống kẻ thù tốt hơn…
Quan hệ hỗ trợ thường diễn ra khi điều kiện sống thuận lợi như môi trường sống có nhiều thức ăn, chỗ ở rộng rãi, số lượng con đực : con cái là tương đương…
- Quan hệ cạnh tranh: khi điều kiện sống bất lợi như thiếu thức ăn, nơi ở chật chội…các cá thể trong quần tụ cạnh tranh nhau. Khi sự cạnh tranh trở nên gay gắt, một số cá thể tách khỏi quần tụ, đó là sự cách li.
Sự cách li sẽ làm giảm nhẹ sự cạnh tranh, ngăn ngừa việc gia tăng dân số và hạn chế cạn nguồn thức ăn.
II/ Thế nào là quan hệ khác loài?
Các sinh vật khác loài có các mối quan hệ qua lại với nhau chủ yếu về mặt dinh dưỡng và nơi ở. Quan hệ khác loài gồm hai mặt: quan hệ hỗ trợ và quan hệ đối địch cạnh tranh.
- Quan hệ hỗ trợ: xảy ra giữa các sinh vật giúp nhau thích nghi dễ dàng với môi trường sống. Quan hệ này gồm các dạng:
- +Quan hệ cộng sinh: Là hiện tượng hai loài sinh vật sống chung cùng nhau và cả hai đều có lợi. Ví dụ: quan hệ giữa vi khuẩn nốt sần và cây họ đậu; quan hệ giữa tảo lam và nấm trong địa y; quan hệ giữa trùng roi Trichomonas và mối…
- +Quan hệ hội sinh: Là quan hệ giữa hai loài sinh vật sống chung với nhau , chỉ có một bên có lợi, bên kia không có lợi cũng không bị hại. Ví dụ: sâu bọ sống nhờ trong tổ kiến, tổ mối; hải quỳ sống nhờ trên mai cua; cá ép sống trên mai rùa biển…
- Quan hệ đối địch cạnh tranh: Gồm các dạng quan hệ sau
- +Quan hệ cạnh tranh nơi ở, nguồn dinh dưỡng: xảy ra khi loài sinh vật có nhu cầu gần giống nhau. Ví dụ: quan hệ giữa lúa và cỏ dại; giữa nai và ngựa; giữa dê và bò…
- +Quan hệ giữa động vật ăn thịt và con mồi. Ví dụ quan hệ giữa hổ và nai
- Các con mồi bị ăn thịt thường là các con vật yếu, mang bệnh nên mối quan hệ này có tác dụng chọn lọc, loại trừ khỏi quần thể con mồi những cá thể yếu (chọn lọc tự nhiên).
- +Quan hệ giữa kí sinh vật chủ. Ví dụ: sán kí sinh trong ruột người.
- +Quan hệ ức chế và cảm nhiễm: sinh vật này tiết chất làm ảnh hưởng đến hoạt động của sinh vật khác. Ví dụ: tảo tiểu cầu tiết ra chất kìm hãm sự phát triển của rận nước…